Vai trò của sách tương tác với sự phát triển các giác quan của trẻ - Th.S Lê Ngọc Bảo Trâm

17/06/2023 1492

Mục lục

Từ lâu, sách đã được xem là “người bạn” quan trọng trong cuộc sống, đặc biệt là với trẻ em. Việc xây dựng và phát triển thói quen đọc sách tốt cho các bé ngay từ giai đoạn mầm non có thể trở thành yếu tố tiền tiểu học, giúp bé thuận lợi hơn trong hoạt động tiếp thu kiến thức, nhờ đó mà nâng cao hứng thú học tập tại trường. Khác với người lớn, các bé lựa chọn sách không dựa trên các tiêu chuẩn về nội dung chuyên môn và học thuật, mà được quyết định bởi sự sinh động của chính quyển sách đó (Guo et. al, 2015). Rõ ràng, khi các hình thức tương tác đa dạng được kết hợp với nội dung trong sách thì chúng sẽ tạo hứng thú cho các bé ở độ tuổi mầm non (Hargrave, 2001). Các kết quả nghiên cứu về vai trò của sách đối với sự phát triển của trẻ em cho thấy trong khi đọc sách, các bé mong đợi được trải qua những cảm xúc thú vị như vui, ngạc nhiên, hào hứng, hồi hộp, …. Điều này có thể đến từ nội dung câu chuyện, hình ảnh minh hoạ và môi trường xung quanh bé. Trong đó, các bé mầm non thì thích đọc sách có nhiều màu và hình ảnh đẹp (Justice & Lankford, 2002), cũng như được nghe kể về câu chuyện nhất định (Anvari et al., 2002). Vì vậy, hình thức tương tác của sách đóng vai trò vô cùng quan trọng trong hoạt động đọc sách của các bé từ 0-6 tuổi.

Sách tương tác (interactive books) đã xuất hiện từ lâu trên thế giới, đặc biệt ở những nước phát triển như Anh, Mỹ, Đức. Khác với các loại sách truyền thống, dòng sách tương tác đã mở rộng phạm vi trải nghiệm, vượt qua giới hạn của việc đọc - kể - nghe thông thường để hướng cha mẹ và các bé tham gia tương tác đa chiều với nội dung trong sách, qua đó gia tăng hứng thú và sự sáng tạo của bé trong việc đọc.

Theo nghiên cứu của Mingming Zhang và cộng sự (2020) , có hai loại phương pháp tương tác với sách dành cho trẻ em là: tương tác hành động và tương tác giác quan.

Các tương tác hành động

Các tương tác hành động bao gồm lật trang, bật lên, vẽ, xoay ô, gấp, … Những khái niệm về số đếm được trình bày đa dạng từ 2 món quà của ông già Noel, 3 chú chim cánh cụt, 4 món ăn cho chuyến đi picnic cùng gia đình, 5 đồ dùng trong tủ, ….cho đến số 100 Để khám phá các con số, bé sẽ lật từng trang để mở hộp quà khám phá 2 món quà bên trong, lật từng ô để tìm 3 chú chim cánh cụt, lật mở cốp xe để tìm 4 món ăn, mở cánh tủ để tìm đồ dùng, ….(1) Với bé, việc học số trở nên đơn giản và hứng thú hơn rất nhiều. Ngoài ra, bé cũng có thể xoay ô để cùng trả lời câu hỏi với mẹ, hay mở-gấp từng cánh cửa, con đường để khám phá về thế giới xung quanh (2). Khi phối hợp giữa thao tác của các ngón tay, vận động của bàn tay và kỹ năng quan sát để khám phá thông tin, bé sẽ có cơ hội tuyệt vời để rèn luyện kỹ năng về vận động tinh. Hơn nữa, việc dùng các ngón tay để tương tác trên sách sẽ là yếu tố tiền tiểu học chuẩn bị cho hoạt động cầm bút viết chữ của bé sau này.

Các tương tác giác quan

Các tương tác giác quan như thị giác, thính giác, xúc giác, khứu giác. Khi mở sách ra, các kiến thức về thế giới xung quanh được hiển thị một sách sống động trước bé. Bé có thể sờ chạm vào chiếc lá cẩm nhung, hoa hồng, cây nấm, quả kiwi, quả hồng xiêm, thân gỗ,… để tự nhận ra và học về sự khác biệt của các bề mặt vật chất xung quanh mình (3). Bên cạnh đó, bé cũng có thể tự khám phá câu chuyện về bạn Bi đã ứng xử với khách như thế nào qua việc cùng tương tác lật-mở và nhấn vào nút màu tương ứng với hình minh hoạ. Bé có thể nghe cuộc nói chuyện giữa Bi và những người khác đến thăm nhà, quan sát tình huống xảy ra, và nghe cách Bi ứng xử với tình huống ra sao (4). Với khả năng học tập qua quan sát và bắt chước, bé có thể lặp lại nhiều lần những âm thanh nghe được và ghi nhớ nhanh chóng. Đó chính là phương thức học ngôn ngữ một cách tự nhiên mà hiệu quả ở trẻ.

Các dòng sách tương tác phổ biến hiện nay

Để mang đến những trải nghiệm tương tác hành động và tương tác giác quan như trên, các dòng sách tương tác phổ biến hiện nay gồm có:

Sách tương tác về âm thanh

Bé rất nhạy cảm với âm thanh nên dễ dàng chú ý với những vật phát ra âm thanh. Việc tiếp thu các thông tin từ sách qua sự kết hợp giữa hình ảnh (thị giác) và âm thanh (thính giác) vừa tạo hứng thú, vừa kích hoạt trí nhớ làm việc giúp bé ghi nhớ tốt hơn.

=>> Tìm hiểu thêm về Sách âm thanh giúp trẻ phát triển đa giác quan TẠI ĐÂY!

Sách tương tác về lật-mở, chuyển động

Bé chơi với sách qua các thao tác của đôi bàn tay, các ngón tay. Việc thực hiện các nhiệm vụ lật, mở, xoay, gấp, bật lên, … sẽ giúp bé rèn luyện cách điều khiển các ngón tay một cách linh hoạt, phát triển vận động tinh, và chuẩn bị cho các hoạt động viết, vẽ hay thao tác với dụng cụ tại lớp học.

=>> Tìm hiểu thêm về SÁCH LẬT MỞ giúp trẻ phát triển đa giác quan TẠI ĐÂY!

Sách chiếu bóng

Các bé dễ chú ý và thích thú với những vật hình tròn, được chiếu sáng, nhiều màu sắc và đặc biệt là có sự chuyển động. Trong loại sách chiếu bóng, bé còn được nhìn các hình ảnh được chiếu sáng trên tường, nghe ba mẹ kể 1 câu chuyện trong 1 căn phòng tối. Đây chính là cơ hội để bé và ba mẹ được kết nối và trải nghiệm “rạp chiếu phim tại nhà” cùng nhau.

=>> Tìm hiểu thêm về SÁCH CHIẾU BÓNG giúp trẻ phát triển đa giác quan TẠI ĐÂY!

Sách đa tương tác

Với trẻ em dưới 6 tuổi, các giác quan có thể được xem là cửa ngỏ để bé phát triển các chức năng về nhận thức, vận động, cảm xúc và ngôn ngữ, đặc biệt là thoả mãn nhu cầu khám phá thế giới xung quanh của mình. Do đó, những đối tượng nào có đặc điểm tác động mạnh đến các giác quan của bé sẽ thì làm bé chú ý. Đặc biệt, sự phối hợp giữa các tương tác hành động và tương tác giác quan trong cùng 1 quyển sách sẽ giúp củng cố hoạt động khám phá thông tin và ghi nhớ tốt hơn cho bé.

=>> Tìm hiểu thêm về SÁCH ĐA TƯƠNG TÁC giúp trẻ phát triển đa giác quan TẠI ĐÂY!

Sách khổng lồ (Big Book)

Với cách thiết kế sáng tạo, các trang sách được mở ra dường như không giới hạn như các chủ đề về thiên nhiên, vũ trụ, thế giới động vật,…. Điều này sẽ giúp mở rộng về không gian hình ảnh, kích thích thị giác của bé, và mô phỏng về đặc tính rộng lớn của chủ đề.

=>> Tìm hiểu thêm về SÁCH BIG BOOK giúp trẻ phát triển đa giác quan TẠI ĐÂY!

Rõ ràng, các kiểu thiết kế tương tác đa dạng như trên sẽ kích thích về vận động và các giác quan, tạo ảnh hưởng đáng kể đến thời gian đọc và trải nghiệm về cảm xúc của trẻ. Việc chơi với sách tương tác góp phần giúp bé say mê hơn với quyển sách, và hơn hết là say mê việc đọc sách, nhờ đó sẽ giảm dần thời lượng sử dụng thiết bị điện tử. Sách tương tác giống như một món đồ chơi đặc biệt đầy sáng tạo, khuyến khích bé cùng chơi để mở ra những điều mới lạ.

Chú thích:

(1) Lift-The-Flap- Lật mở khám phá, “First 100 numbers – 100 số đếm đầu tiên”, Đinh Tị Books, Nxb Thanh Niên, ISBN: 978-604-358-147-8, 2022.

(2) 1001 câu hỏi đáp về thế giới quanh ta, “Như thế nào?”, Đinh Tị Books, Nxb Thanh Niên, ISBN: 978-604-354-782-5, 2022.

(3) Touch and feel-sách sờ chạm khám phá, “Thế giới thực vật – khám phá khu vườn kỳ diệu”, Nxb Hà Nội, ISBN: 978-604-359-936-7, 2022.

(4) Sách âm thanh, “Bé ngoan học lễ phép”, Nxb Hà Nội, ISBN: 978-604-355-883-8, 2022.

CÁC BÀI VIẾT LIÊN QUAN

1. Vai trò của sách tương tác với sự phát triển các giác quan của trẻ - Th.S Lê Ngọc Bảo Trâm

2. Vai trò của các giác quan đối với sự phát triển tâm lý của trẻ 0-6t

3. SÁCH TƯƠNG TÁC VÀ SỰ PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CỦA BÉ - Th.S Lê Ngọc Bảo Trâm

4. SỰ PHÁT TRIỂN NHẬN THỨC CỦA TRẺ GIAI ĐOẠN 0-6 TUỔI - Th.S Lê Ngọc Bảo Trâm

5. SÁCH TƯƠNG TÁC PHÁT TRIỂN CẢM XÚC CỦA TRẺ 0-3 TUỔI - Th.S Tâm lý Lê Ngọc Bảo Trâm

6. SÁCH TƯƠNG TÁC PHÁT TRIỂN CẢM XÚC CỦA TRẺ 3-6 TUỔI - Th.S Tâm lý Lê Ngọc Bảo Trâm